میراث آریا: بر اساس بررسی‌های صورت گرفته معدن گوگرد سمنان جزو پنج معدن دارای گوگرد فعال خاورمیانه است که عناصر آن دارای خلوص بسیار بالایی است. در محوطه این اثر جزء معدن که از وسعت زیادی برخوردار است، آثاری از بناهای تاریخی مربوط به دوران قاجار و پهلوی دیده می‌شود که حاکی از بهره‌برداری معدن در این دوران است. فارغ از بناهای موجود اطراف معدن آثار (سفال و آجر) فراوانی در محوطه معدن یافت می‌شود که احتمالاً مربوط به دوران صفویه می‌شود. با توجه به این آثار می‌توان گفت ابزار و وسایل مورد استفاده برای بهره‌برداری از معدن در محوطه معدن بوده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این اثر از چند جهت می‌تواند حائز اهمیت ویژه‌ای باشد، اول اینکه جزو پنج معدن گوگرد خاورمیانه با خلوص بالا بوده و دوم اینکه دارای ابعاد تاریخی بسیاری است که بر اساس شواهد و آثار موجود می‌تواند مربوط به چند دوره تاریخی از جمله صفویه، قاجار و پهلوی باشد.

از مهم‌ترین ویژگی‌های این اثر می‌توان به قدمت تاریخی بهره‌برداری از آن و محیط طبیعی بکری اشاره کرد که امکان تبدیل به فضاهای منحصربه‌فرد جذب گردشگری داخلی و خارجی باشد. از دیگر ویژگی‌های این معدن می‌توان به وجود آثاری از چندین دوره تاریخی در محوطه آن اشاره کرد که در نوع خود بی‌نظیر است. از سفال‌های دوره صفویه و قاجار گرفته تا بناها و آثار تاریخی مربوط به دوره قاجار و پهلوی که به‌منظور حمل‌ونقل آسان‌تر فراورده به شهر احداث شده‌اند.

در گذشته سنگ گوگرد برای استفاده در مصارف خاص پزشکی، دارویی، کشاورزی، صنعتی و ... از معدن استخراج می‌شده است ولی تقریباً از ۳۵ سال گذشته بهره‌برداری از سنگ گوگرد معدن متوقف‌ شده و افراد سودجو و فرصت‌طلب با ماشین‌های سنگین نظیر خاور و لودر که بار و فشار زیادی را به جداره و استحکامات معدن وارد می‌کند، اقدام به برداشت خاک اطراف معدن برای استفاده در مصارف کشاورزی کرده‌اند.

در چند سال اخیر به دلیل برداشت غیراصولی و استفاده از ماشین‌آلات و ابزارهای نامناسب برای حمل خاک منطقه، آسیب‌هایی به درون و بیرون معدن وارد آمده ولی بااین‌حال جداره‌های داخلی معدن از ایستایی و مقاومت مناسبی برخوردار است.

در اثر متروکه بودن و عدم بهره‌برداری و رسیدگی به معدن آسیب‌ها و مخاطراتی متوجه معدن شده است که منتج به تخریب بخشی از آن شده است. بناها و آثار پیرامون معدن دارای ایستایی و استحکام مناسبی هستند که احتمالاً به‌عنوان اتاق‌های اقامت و استراحت، انبار گوگرد، فضاهای موقت برای انتقال و ... مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

این اثر دارای دو بعد تاریخی و ارزشی است و شاخصه‌های قابل‌توجهی در آن وجود دارد که از آن شاخصه‌ها می‌توان به خلوص بالای نوع گوگردی که در آن یافت می‌شود اشاره نمود. گذشته از این قدمت برداشت از این معدن و آثار سفال یافت شده در محدوده محوطه معدن نیز دلالت بر هویتی دارد که اثر برای ساکنان، شهرها و روستاهای نزدیک به همراه داشته است. از دیگر جاذبه‌های موجود در معدن، محوطه آن و جاده عبوری تا معدن اشاره کرد که امکان ایجاد فضای مناسبی را برای علاقه‌مندان به ورزش‌های موتوری را به وجود آورد. از دیگر موضوعات مطرح در خصوص این معدن عدم وجود نمونه‌های مشابه از آن در منطقه خاورمیانه است که می‌تواند این مجموعه را به نقطه هدف گردشگری در منطقه و جهان مبدل کند.

ظاهر گوگرد، این نافلز به رنگ زرد کمرنگ است که بسیار سبک و نرم است. این عنصر به هنگام ترکیب با هیدروژن بوی مشخصی داشته که مشابه بوی تخم‌مرغ فاسد شده است. گوگرد با شعله آبی‌رنگ سوخته و بوی عجیبی از خود ساطع می‌کند. گوگرد در آب حل نمی‌شود ولی در دی سولفید کربن (سولفور دو کربن) حل می‌شود. حالت‌های معمول اکسیداسیون این عنصر ۲- و ۲+و ۴+و ۶+ است که ۲- و ۴+ کاهنده‌اند و تمایل رسیدن به ۶+ که پایدارتر است را دارند و حالت‌های ۴+ و ۶+ از قاعده هشت‌تایی (اشاره به ساختار گوگرد) پیروی نمی‌کنند. گوگرد در تمام حالت‌های مایع، جامد و گاز شکل‌های چندگانه دارد که ارتباط بین آن‌ها هنوز کاملاً درک نشده است. گوگرد کریستالی به‌صورت حلقه گوگردی S۸ نشان داده می‌شود. 

تیترید گوگرد پلیمری خواص فلزی دارد و این در حالی است که هیچ گونه‌ اتم فلزی در خود ندارد شبه فلز است. این عنصر همچنین خواص نوری و الکتریکی غیرمعمول دارد. گوگرد غیرمتبلور یا پلاستیک با عمل سرد کردن سریع بلوره گوگرد حاصل می‌شود. مطالعات در زمینه اشعه ایکس نشان می‌دهد که گونه غیر متبلور و بی‌نظم ممکن است که ۸ اتم در هر ساختار پیچشی ستاره مانند داشته باشد. گوگرد می‌تواند به دو حالت بلوره‌ای به دست آید به‌صورت اورتورومبیک (گوگرد هشت‌وجهی) یا بلورمونو کلینیک که اولی در دماهای معمولی پایدارتر است.

گوگرد از دیرباز درمان‌بخش بیماری‌ها بوده است. اولین کسی که شاید در تاریخ طب پرده از این راز برداشت ساموئل‌هانمان آلمانی بود. گوگرد عنصری است که در جدول تناوبی در زیرگروه اکسیژن قرار گرفته است. این عنصر شناخته‌شده در بسیاری از مواد آلی و خصوصاً پروتئین‌ها نقش ساختمانی دارد به‌گونه‌ای که وجودش باعث افزایش استحکام پروتئین می‌شود.

• طبع گوگرد گرم و خشک است.
• گوگرد رنگ پوست را بهتر می‌کند و به موها شفافیت می‌بخشد.
• برای سلامت مو، پوست و ناخن‌ها از ضروریات است.
• در سوخت‌وساز بدن با گروه ویتامین‌های B همکاری می‌کند.
• به کبد در ترشح صفرا کمک می‌کند.
• گوگرد قسمتی از بافت سازنده اسیدآمینه‌ها است.
• گوگرد عنصر مهم تشکیل‌دهنده بافت‌های استخوانی و پوست و مو است.
• کمبود گوگرد باعث ریزش مو، خرابی ناخن‌ها، اگزما، کهیر و جوش می‌شود.
• برای درمان میگرن، روماتیسم، برونشیت و اختلال کبدی و ترمیم سلول‌ها مفید است.
• گوگرد به متابولیسم مغز کمک می‌کند.
• گوگرد دورکننده حشرات است و در قرص‌های دورکننده حشرات مورداستفاده قرار می‌گیرد.

این معدن از دوران صفویه به شکل غیررسمی مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته و آثاری از سفال‌ها و آثار این دوران در محوطه اثر رؤیت می‌شود. در دوران قاجار و پهلوی معدن به‌طور رسمی مورد بهره‌برداری قرارگرفته و بناهایی برای اسکان افراد، انبار محصولات و کوره‌های ذوب احداث‌ شده است. از زمان بهره‌برداری از معدن در دوران قاجار و پهلوی، گوگرد استخراج‌شده برای مصارف دارویی، کشاورزی و صنعتی به کارگاه‌ها، کارخانه‌های و سایر تأسیسات خارج از شهر سمنان منتقل می‌شده است. شنیده‌ها از افرادی که در گذشته در معدن فعالیت داشته‌اند حاکی از این است که خلوص مواد اولیه موجود در جداره‌های میانی و سطحی سنگ‌های معدن بسیار بالا بوده است و پس از استخراج به تمامی شهرهای کشور ارسال می‌شده است. متأسفانه طی ۳۵ سال گذشته، معدن به شکل متروکه و غیرقابل استفاده‌ای رهاشده است و فقط از خاک آن برای مصارف کشاورزی برداشت می‌شود که این برداشت‌های غیراصولی منتج به تخریب بخش عظیمی از معدن شده است. این معدن در حال حاضر نیازمند رسیدگی فوری و اضطراری است که با قرارگیری در فهرست آثار ملی کشور، امکان حفاظت و بهسازی فوری در آن وجود خواهد داشت.

از شواهد و آثار سفال به‌دست‌آمده روی تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی معدن گوگرد می‌توان به قدمت معدن پی برد. در این محوطه بعضاً آثار و نمونه‌های ابزار سنگی تراش‌خورده یافت می‌شود که قدمت این محوطه تاریخی را می‌توان هم‌زمان با قدمت تپه‌های تاریخی میرک و دلازیان قرار دهد. از سوی دیگر سفال‌های لعاب‌دار آبی نیز در قسمت‌های مختلف اراضی محدوده معدن به چشم می‌خورد که مربوط به دوران قاجار و بعدازآن می‌شود که از دو جهت نشان از تاریخ پر فزار و نشیب معدن گوگرد دارد. در نقاطی از این محوطه مقادیر فراوانی از سفال‌ها با طرحی که در تصویر دیده می‌شود، وجود دارد.

این اثر ارزشمند به همت دفتر ثبت آثار و حریم میراث ملی استان سمنان به‌طور اضطراری به شماره ۳۱۱۴۱ در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۹۳ با قدمت صفوی و قاجاری تحت عنوان معدن گوگرد سمنان در فهرست میراث ملی غیرمنقول ایران قرار گرفت.

گزارش از هانی رستگاران؛ مسئول ثبت میراث ملی و جهانی استان سمنان

انتهای پیام/