میراث‌آریا: دامغان، یکی از قدیمی‌ترین و پراهمیت‌ترین شهرهای ایران، که در مسیر تاریخی جاده ابریشم و در میان گذرگاه‌های ارتباطی شرق و غرب قرار دارد، همواره نقش مهمی در تاریخ و فرهنگ ایرانی ایفا کرده است. این شهر که زمانی پایتخت اشکانیان بود، در کتب جغرافیایی و تاریخی متعددی ذکر شده و همواره از آن به عنوان یک نقطه راهبردی و تمدنی در تاریخ ایران یاد شده است. دامغان با ویژگی‌های خاص خود و آثار تاریخی بسیارش، گنجینه‌ای از تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی را در دل خود جای داده است. یکی از مهم‌ترین این آثار، تپه حصار دامغان است که می‌توان آن را به عنوان یک موزه تاریخی زنده و درخشان در قلب ایران نامید.

جایگاه تاریخی و جغرافیایی دامغان

دامغان با قدمتی که به بیش از هفت هزار سال می‌رسد، در سرزمینی قرار دارد که از دیرباز مسیر ارتباطی مهمی بین تمدن‌های مختلف دنیا بوده است. این شهر تاریخی، به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در مسیر جاده ابریشم و ارتباطات تجاری و فرهنگی میان غرب و شرق، از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. یونانیان قدیم، پس از رسیدن به این شهر، آن را آباد و پررونق یافتند و به دلیل وفور آذوقه و علوفه آن را «هکاتم پلیس» (صد دروازه) نامیدند که امروزه هنوز به همین نام شناخته می‌شود. این نام‌گذاری‌ها نشان از اهمیت ویژه دامغان در دوران باستان دارد.

از دیگر شواهد تاریخی در مورد اهمیت این شهر، می‌توان به وجود کاروانسراها، قلعه‌ها و حصارهای عظیم داخل و خارج شهر اشاره کرد. علاوه بر این، آثار مختلف تاریخی که در این منطقه یافت شده‌اند، مانند تپه حصار، مسجد تاریخانه و مجموعه چشمه‌علی، همگی حکایت از جایگاه ویژه دامغان در دوران‌های مختلف تاریخ ایران دارند. تپه حصار دامغان، یکی از برجسته‌ترین این آثار است که در طول تاریخ به عنوان یک مرکز مهم تمدنی، فرهنگی و اقتصادی شناخته می‌شده است.

تپه حصار، مرکز تمدنی در دوران مفرغ

تپه حصار، که در شمال‌شرق ایران و در نزدیکی دامغان قرار دارد، یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران است که تاریخچه آن به عصر مفرغ (حدود ۵۵۰۰ تا ۳۵۰۰ سال پیش) باز می‌گردد. این محوطه تاریخی بزرگ‌ترین مرکز جمعیتی منطقه در دوران مفرغ بوده و نشان‌دهنده نقش برجسته این منطقه در تبادلات تجاری و فرهنگی آن زمان است.

کاوش‌های باستان‌شناسی که در دهه‌های ۱۳۱۰ و ۱۳۵۰ خورشیدی توسط هیئت‌های مختلف انجام شده، نشان داده است که تپه حصار به دلیل موقعیت استراتژیک خود در دالان ارتباطی تمدن‌های آسیای میانه و بین‌النهرین، یکی از مراکز اصلی تولید و تبادل کالاهای فلزی، به ویژه مس، در دوران مفرغ بوده است. کشف کوره‌های ذوب فلزات، قالب‌های ریخته‌گری و سرباره‌های فلزی در این تپه، گویای اهمیت این منطقه به عنوان یک مرکز تولیدی اقلام مفرغی است.

علاوه بر این، کاوش‌های جدیدتر در تپه حصار، شامل کشف تابلت‌های گلی با خط میخی، نشان از ارتباط تجاری این محوطه با تمدن‌های هم‌عصر خود در بین‌النهرین و عیلام دارد. این یافته‌ها تأکید می‌کنند که تپه حصار نه تنها یک مرکز تجاری بزرگ در عصر مفرغ بوده، بلکه نقش بسیار مهمی در توسعه و پیشرفت فرهنگی این منطقه ایفا کرده است.

تپه حصار دامغان به شماره ۱۲۸۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آثار تپه حصار از دوره‌های مختلف تاریخ ایران

یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های تپه حصار دامغان، تنوع تاریخی آن است. این تپه تنها به دوران مفرغ محدود نمی‌شود بلکه آثار بسیاری از دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله دوران آهن، ساسانی و اسلامی، در این منطقه یافت شده است. این یافته‌ها به خوبی گویای تحولات فرهنگی و اجتماعی در این ناحیه از ایران هستند و نشان می‌دهند که تپه حصار همواره به عنوان یک نقطه ارتباطی و مرکزی در تبادلات فرهنگی و اقتصادی عمل کرده است.

در دوره آهن، کشفیات جدیدی در تپه حصار صورت گرفته که نشان‌دهنده تبادلات فرهنگی و تجاری این منطقه با سایر بخش‌های ایران و تمدن‌های هم‌زمان است. همچنین، آثار به دست آمده از دوره ساسانی در این محوطه، نشان‌دهنده حضور حکام ساسانی در این منطقه و اهمیت تپه حصار در دوران مختلف تاریخ ایران است.

کاخ ساسانی تپه حصار: جاذبه‌ای تاریخی

یکی از کشفیات مهم در تپه حصار، وجود کاخ ساسانی است که برای تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان اهمیت ویژه‌ای دارد. این کاخ، با معماری خاص خود، رازهای بسیاری از تاریخ این منطقه را فاش می‌کند و به وضوح نشان‌دهنده نقش برجسته تپه حصار در دوران ساسانیان است. کاوش‌های انجام شده در این محوطه تاریخی، کمک شایانی به روشن شدن ابعاد مختلف تاریخ ساسانی و ارتباط آن با دیگر تمدن‌ها کرده است.

اهمیت تپه حصار در حفظ و ارتقاء فرهنگ ایران باستان

تپه حصار دامغان، به‌عنوان یک نقطه مهم فرهنگی و تاریخی، نشان‌دهنده تداوم حضور انسان در این سرزمین است. این محوطه تاریخی نه تنها گنجینه‌ای از اطلاعات باستان‌شناختی است، بلکه به‌عنوان نمادی از ارتباطات فرهنگی و اجتماعی مختلف در طول تاریخ شناخته می‌شود. بازدید از این تپه و مطالعات علمی در مورد آن به ما این امکان را می‌دهد که درک عمیق‌تری از زندگی، هنر و معماری پیشینیان داشته باشیم.

ثبت جهانی تپه حصار و حفظ میراث فرهنگی ایران

در سال‌های اخیر، توجه ویژه‌ای به ثبت جهانی تپه حصار و حفاظت از آن شده است. به‌ویژه پس از تصمیمات اخیر در مورد تغییر مسیر راه‌آهن از این محوطه تاریخی، تلاش‌های زیادی برای جلوگیری از آسیب به این سایت باستانی صورت گرفته است. این اقدام نشان‌دهنده اراده مسئولان و کنشگران فرهنگی در حفاظت از میراث فرهنگی کشور است.

با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی تپه حصار، ثبت این محوطه به‌عنوان میراث جهانی می‌تواند نقش مهمی در جلب توجه جهانی به این منطقه و جلوگیری از تخریب آن ایفا کند. این تصمیم، همچنین به توسعه پایدار منطقه کمک خواهد کرد و گردشگران داخلی و خارجی را به این منطقه جلب می‌کند.

تپه حصار دامغان نه تنها یک سایت باستانی است که تاریخ هفت‌هزارساله ایران را روایت می‌کند، بلکه به‌عنوان یک نماد از تداوم فرهنگی و اجتماعی ایران، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارد. این تپه، که در طول تاریخ شاهد تحولات فرهنگی و تمدنی بوده، همچنان به‌عنوان یک مرجع علمی و تاریخی از اهمیت بالایی برخوردار است. حفاظت از این محوطه باستانی و ثبت جهانی آن نه تنها موجب حفظ میراث فرهنگی ایران خواهد شد، بلکه به تقویت هویت فرهنگی این سرزمین و ارتباطات فرهنگی جهانی نیز کمک می‌کند.

گزارش: کامران شجاعی، کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی استان سمنان

انتهای پیام/