رجبعلی لباف خانیکی باستان شناس و پژوهشگر میراث‌فرهنگی در یادداشتی نوشت: این بنا اگر چه در مجاورت روستای کوچکی به نام سنگ‌بر است اما مشخص نیست که آیا روستا نام خود را از صاحب بنا گرفته یا چهارطاقی مسما به نام روستا شده است. 

«حافظ ابرو» که در کتاب «جغرافیای تاریخی خراسان» به سال ۸۲۳ ه. ق تمامی روستاها و آبادی‌های ولایت طوس را بر شمرده از سنگور یا سنگبر نام نبرده است در حالی که زیبایی و شکوه این بنا ایجاب می‌کرده که به آن اشاره شود.

چهارطاقی سنگور در بخش رضویه و در فاصله ۱۸ کیلومتری شمال شرق مشهد و بر کناره کشف رود واقع است. این بنا با نقشه مربع در ابعاد ۶×۶ متر به فرم چهار طاقی ساخته شده به این معنی که بر میانه‌ هر ضلع درگاهی بلندی با طاق جناقی تعبیه شده و درگاهی‌ها همواره باز بوده‌اند زیرا بر روی پایه‌های دو طرف درگاهی‌ها داغی دیوار یا نشانه‌ای از نصب درب چوبی مشاهده نمی‌شود. دیوارها آجری و با ظرأفت و نظم خاص بر روی شالوده سنگ بنا شده و سطح داخی آن‌ها گچ اندود بوده است.

معمار چیره دست این بنا کوشیده است تا آن را هرچه بیشتر در بیرون و درون زیبا جلوه دهد، در نمای بیرونی شواهد نشان می‌دهند که کلیت بنا از سه بخش مکعب، استوانه و گنبد ترکیب شده است، بخش پائینی مکعبی بوده که بر هر ضلع آن ایوان کم عمق با طاق جناقی احداث شده و از انتهای هر ایوان درگاهی به درون راه می‌یافته است، بخش میانی استوانه‌ای بر فراز بخش مکعب شکل ساخته شده و بر بدنه این بخش هشت درگاهی کوتاه با طاق جناقی کند تعبیه شده است،

بر فراز استوانه‌ای که ساقه گنبد محسوب می‌شود، گنبد خفته آجری استقرار یافته است.

نمای داخلی بنا به مراتب از نمای بیرونی زیباتر و با شکوه‌تر بوده زیرا هنرمند معمار با چیدمان متنوع آجر جلوه‌های زیبا و چشم‌نوازی را به نمایش گذاشته است، در فضای درونی قاعده بنا چهار ضلعی با چهار درگاه ورودی است اما از ارتفاع حدود ۲ متری هنرمند با آراستن گوشه‌ها با گوشوار ضمن زیباسازی فضای داخلی زمینه را برای تبدیل قاعده مربع به هشت ضلعی و هشت ضلعی را به شانزده ضلعی و در نهایت دایره فراهم کرده تا استقرار گنبد بر فراز بنا امکان‌پذیر شود.

بعد از ارتفاع ۳ متری کاربندی‌های آجری که لوزی‌های کوچک و بزرگ را شکل داده‌اند، نقش مایه‌های اصلی تزئینات داخلی هستند و تزئینات داخل لوزی‌ها را نحوه چیدمان آجرهای افقی، عمودی، مورب یا خفته راسته کامل کرده‌اند، وجود گوشوارها، مقرنس‌ها و قاب‌بندی‌ها که تا خط دایره قاعده گنبد ادامه یافته، منظر بسیار زیبا و چشم نوازی را عرضه کرده است.

اگر چه بنا به سبک رازی و قابل مقایسه با چهار طاقی چلاقی یا چلاقد در نزدیکی آن است اما با توجه به ساختار آن می‌توان فرض کرد که بنا تنها کاربرد یک آرامگاه نداشته بلکه احتمالاً یک نماد یا یک یادمان نیز بوده است، زیرا این بنای متوازن به گونه‌ای شکل گرفته که علاوه بر نمای زیبای بیرونی، جلوه‌های هنری داخلی بنا هم از طریق چهار درگاهی بلند و گشاده به خوبی و وضوح دیده شوند، کما این که تعبیه هشت نورگیر بر ساقه استوانه گنبد هم موجب روشنایی بیشتر فضای داخلی و مشاهده تزئینات آجری بر فراز بدنه گچ اندود دیوارها و ساقه گنبد می‌شده است.

نام و نشانی از این بنا در متون یا کتیبه‌ای ضبط نشده بنابراین در رابطه با تاریخ شکل‌گیری آن نمی‌توان اظهار نظر قطعی کرد اما با توجه به شیوه معماری، انتساب آن به قرن هشتم ه. ق امکان‌پذیر است.
این بنای فاخر امسال در دستور کار ممرت قرار گکرفته و مرمت شده است تا به عنوان یکی از زیباترین جلوه‌های معماری خراسان باقی بماند.

چهار طاقی سنگور در تاریخ ۱۷ مرداد ماه ۱۳۸۳ به شماره ۱۱۰۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

انتهای پیام/