ولايت توس که از پیشینه کهن برخوردار بوده، در گذشته به منطقه‌ای ميان 2 رشته كوه بينالود در جنوب و هزار مسجد در شمال اطلاق می‌شده است. اين ولايت مشتمل بر چهار شهر «تابران»، «نوغان»، «رادكان» و « تروغبذ » بوده و تابران كه اكنون به توس مشهور است در قرن چهارم تا ششم شهری معتبر بوده و پس از ویرانی توسط مغولان، در اواسط قرن هفتم هجری مرمت شده و مجدد رونق گرفته تا اینکه در قرن هشتم هجری بزرگ ترین شهر منطقه محسوب می‌شده است.

آنچه از تابران توس قدیم بر جا مانده شامل باروی شهر، کهندژ و ارگ توس، گبند هارونيه، بقايای مسجد جامع تابران باغ و بنای نوساز آرامگاه فردوسی است.

آرامگاه فردوسی در 24 کیلومتری شمال شهر مشهد قرار دارد، برای رفتن به آرامگاه فردوسی از مسیر جاده مشهد قوچان به طرف آرامگاه فردوسی حرکت می‌کنیم.

مسیر جاده را تا سه راهی فردوسی ادامه می‌دهیم. در سه راه فردوسی و ابتدای بولوار شاهنامه، مجسمه «رستم و رخش» را می‌بینیم، در ادامه به میدانی می‌رسیم که محل تقاطع بولوار توس و بولوار شاهنامه است، در وسط این میدان مجسمه «رستم و اژدها» قرار دارد.

در ادامه از  پل کشف‌رود عبور می‌کنیم و به دیوار شهر تاریخی توس می‎‌‌رسیم. در گذشته دروازه‌ای به نام «رودبار» در این مکان وجود داشته است که طی چند سال اخیر بخشی از برج و باروی شهر تاریخی توس احیا شده است.

مسیر را که ادامه می‎‌دهیم کمی جلوتر در سمت چپ بولوار، بنایی عظیم به چشم می‌خورد، این بنا بقعه هارونیه نام دارد، اين مكان تاريخی احتمالا خانقاه و يا مقبره‌ای است كه در قرن هشتم هجری بر روی بناهای كهن شهر تابران بنيان گرفته است. از این بنا در کتاب‌ها و سفرنامه‌ها با عناوین مسجد، نقاره‌خانه آرامگاه و خانقاه غُز نام برده‌اند و از اوایل پهلوی به هارونیه معروف شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

از این مجموعه خارج می‌شویم و بعد از یک کیلومتر ادامه مسیر در بولوار شاهنامه به آرامگاه فردوسی می‌رسیم. حکیم ابوالقاسم فردوسی در سال 329 قمری در پاژ بدنيا آمد. او از نجيب‌زادگان توس و از طبقه دهقانان بود. فردوسی 40 ساله بود كه ادامه كار هزار بيت سروده (دقيقی توسی) را دنبال کرد. او نظم داستان‌های ملی را آغاز و آن را با 60 هزار بيت به اتمام رساند.سرانجام فردوسی به سال 411 و بنا به قولی 416 ق. در توس درگذشت و در باغ خود واقع در مجاورت دروازه رزان به خاک سپرده شد.

آرامگاه فردوسی در دو مرحله ساخته شده، بنای فعلی آرامگاه با الهام از شیوه‌های معماری قبل از اسلام پس از يك سلسله تحولات با زيربنای 945 مترمربع در سال 1337 ساخته شده است،طبقه زیرین آرامگاه دارای دیوار نگاره‌هایی از فریدون صدیقی با مضمون هفت خان رستم و تصویری از شاهان ایران، که به شکوه این مکان افزوده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مهم‌ترین موضوع در عرصه تاریخی توس ساخت‌وساز است

سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی در خصوص پرونده ثبت جهانی توس می‌گوید: در عرصه تاریخی توس اقداماتی از قبیل تعطیلی معادن در حریم عرصه تاریخی و مطالعات مورد نیاز پرونده ثبتی انجام شده و شهر تاریخی توس سال ۲۰۰۷ از میراث جهانی یونسکو شماره موقت گرفته اما نیاز است که برنامه مدیریتی واحد برای توس ایجاد شود.

او ادامه می‌دهد: از جایی که مهم‌ترین موضوع ساخت‌وساز بوده و این عرصه تاریخی یک عرصه تاریخی صرف نیست و عرصه تاریخی است که روی آن جمعیتی سکونت دارند و از سال ۹۱ جزئی از منطقه ۱۲ شهری مشهد به حساب می‌آید، برای رسیدن به برنامه مدیریت شهری واحد برای این بخش تهیه یک طرح تفصیلی ویژه با توجه به شرایط خاص آن الزامی است.

سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی  می‌گوید: این طرح تفصیلی ویژه تهیه شده و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز آن را تایید کرده است. این طرح باید به امضای اداره‌کل راه‌وشهرسازی استان برسد که به دلیل پیچیدگی اداری تاکنون طرح به تایید این اداره‌کل نرسیده است، این طرح ویژه برای تهیه پرونده میراث جهانی سند بسیار مهمی است به همین دلیل مطالعات در این حوزه انجام شده و زمانی که طرح ویژه امضا شود سندی وجود دارد که مورد تایید تمام دستگاه‌های استان خواهد بود.

او می‌افزاید: از جایی که این سند در شورای عالی نیز تایید شده است، تمام نهادها و سازمان‌های استان موظف به اجرای آن هستند. در این طرح ضوابط ساخت‌وساز، مسائل مربوط به سیما و منظر، حفاظت از آثار تاریخی و مسائل حوزه گردشگری بیان شده است.

ثبت توس در میراث جهانی مستلزم همکاری تمام نهادهاست

زهره‌وندی در خصوص زمان اتمام کار پرونده ثبتی توس تصریح می‌کند: تصویب طرح ویژه یک سال زمان می‌برد. بعد از آن باید پرونده به طور کامل تهیه و ارسال شود. پس از انجام این مراحل ارزیاب و کارشناس یونسکو از شرایط و مجموعه بازدید خواهند کرد.

او با اشاره به اینکه باید آمادگی محیطی ایجاد شود، می‌گوید: این منطقه باید از نظر کالبدی و فضا آماده شود و سپس پرونده ارسال شود. در حال حاضر توس پر از ساخت‌وسازهای غیرمجاز است و باید تغییرهایی در برنامه‌های مدیرتی و حفاظتی این عرصه تاریخی ایجاد شود.

سرپرست معاونت میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی یادآور می‌شود: در کل کشور سالی یک پرونده برای ثبت در میراث جهانی یونسکو انتخاب می‌شود. امسال پرونده کاروانسراهای ایران مطرح خواهد شد و پرونده ثبتی توس برای سال آینده آماده خواهد شد.

او ادامه می‌دهد: باید شرایط به شکلی آماده شود که اگر پرونده ثبتی توس به عنوان نماینده ایران در اجلاس یونسکو مطرح شد، فرصت‌سوزی نباشد. این پرونده باید به اندازه‌ای قوی ارائه شود تا مطمئن باشیم توس در میراث جهانی یونسکو به ثبت خواهد رسید.

زهره‌وندی تاکید می‌کند: از طرفی سند توس باید به گونه‌ای تنظیم شود که از میان آثار تاریخی متعدد در کشور یکی از اولویت‌ها محسوب شده و به عنوان نماینده ایران در اجلاس یونسکو آماده شود. به همین دلیل تحقق این هدف نیازمند همکاری تمام دستگاه‌های استان است. راه‌وشهرسازی با الزام به اجرای طرح ویژه، شهرداری با جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز و تفکیک زمین در این عرصه تاریخی، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با اجرای موارد حفاظتی و ... می‌توانند به تحقق این امر کمک کنند.

گزارش از محمدعلی علی نژاد

انتهای پیام/