رجبعلی لباف خانیکی، کارشناس میراث‌فرهنگی و باستان‌شناس در یادداشتی نوشت: در جبهه جنوب غربی روستا کاروانسرای بزرگ و نسبتا سالمی بر جای مانده که به « رباط مزینان» یا «رباط شاه عباسی» معروف است، تقریبا تمامی سفرنامه نویسان دوره قاجار که از این مکان عبور کرده‌اند، به آن توجه کرده و به اجمال یا مفصل «منزل مزینان»، کاروانسرا و آثار و ابنیه عام‌المنفعه مجاور آن را شرح داده‌اند از جمله «جیمز بیلی فریزر»، «جرج کرزن»، «هوتوم شیندلر»، «سیف‌الدوله»، «ناصرالدین شاه»، «میرزاقهرمان امین‌لشکر»، «افضل‌الممالک»و «اعتمادالسلطنه» به آن پرداخته‌اند.
اعتمادالسلطنه در کتاب «مطلع‌الشمس» از چگونگی ساخت و ایجاد قلعه‌های قدیم و جدید مزینان، خرابی‌های سیل و تجدید عمارت آن و خانه‌های نوساز، دکان‌ها، مدرسه، حمام و کاروانسرای خارج قلعه مزینان روایت کرده و در ادامه به طور خاص این گونه به تشریح فضاهای معماری کاروانسرا پرداخته و کتیبه‌های آن را قرائت کرده است: «این کاروانسرا از طرف بیرون هفتاد و دو قدم و عرض شصت و شش قدم است و دو ایوان دارد ... در دو طرف ایوان‌ها از طرف طول شش حجره و از سمت عرض هم شش حجره متصل به یکدیگر دارد و در چهار زاویه آن چهار طویله ساخته شده و ۱۲صفٓه دارد به انضمام یک غلام گردش و دو اطاق فوقانی که در دو طرف ایوان واقع است. مدخل کاروانسرا رو به شمال است...»
کاروانسرای مزینان با نقشه تقریبا مربع در ابعاد ۶۳×۶۱ مترمربع است و مصالح ساختمانی آن در پی‌ها و شالوده دیوارها سنگ لاشه و در بدنه دیوارها، طاق‌ها و پوشش‌ها، آجر و ملات گچ است. ورودی بنا از انتهای یک ایوان رفیع در جبهه شمالی به درون راه یافته و بلندی ایوان به معمار اجازه داده تا در هر طرف ایوان یک درگاه و یک غرفه دو طبقه با خط بام مرتفع‌تر از بقیه غرفه‌ها بسازد، علاوه بر آن‌ها ده غرفه دیگر نیز در همان جبهه ایجاد شده تا به مسافرانی که امکان اقامت در حجره‌های داخل کاروانسرا نداشته‌اند، جا دهد.
بر بالاسر ورودی رباط مزینان کتیبه‌ای بر روی سنگ مرمر و در داخل قاب مستطیل شکلی به ابعاد ۶۰×۲۵سانتیمتر ابتدا به خط ثلث به این مضمون نوشته شده: «قال الله تبارک و تعالی مثل الذین ینفقون فی سبیل الله کمثل جنه...» و سپس با خط نستعلیق این گونه ادامه یافته است «باعث بر تحریر این ارقام خیر انجام آنکه در ایام دولت کامکاری اعلیحضرت پادشاه جمجاه ظل الله السلطان بن السلطان مروج مذهب ائمه اثنی عشر غلام با اخلاص امیرالمؤمنین حیدر شاه عباس الثانی...عالیجناب عزت و رفعت پناه...حاجی الحرمین الشریفین حاجی محمد طالب ولد...حاجی معین‌الدین محمد اصفهانی توفیق بنای این رباط مبارک کثیرالفیض یافت ... فی سنه اربع و سبعین بعد الف کتبه محمد رضا الامامی»
در لچکی سمت راست بالای در ورودی، کتیبه‌ای بر روی سنگ خاکستری رنگ (هرکاره) با مضمون زیر نوشته شده است:
«بسم الله تعالی بانی بر تعمیر و تجدید این بنیاد که خیرات ابدی می‌باشد بر یَدٍ توفیق آثار جناب اشرف الحاج و التجار حاج علینقی تاجر کاشانی احیا و جاری گردید ۱۲۸۳»
بر لچکی سمت چپ ورودی نیز دستورالعمل بهره‌برداری از کارونسرا به این مضمون نوشته شده است: «مطابق فرمان جهان مطاع...این کاروانسرای مزینان را جناب مستطاب...حاج محمدآقا... تعمیر نمود که اسباب راحت و رفاهت حال زائرین بر این سبیل فراهم آید...فی شهر ذیحجه۱۲۸۳»
بر دو طرف هشتی دو اطاق مستطیل شکل با کاربری خدماتی احداث شده و دالان منتهی به میان‌سرا از هشتی به طریق «طاق و تویزه» پوشش شده است.
بر گرد میان‌سرا در مجموع ۲۴ غرفه ایوان‌مانند با کف مرتفع، طاق و پوشش جناغی ساخته شده که از انتهای هر یک درگاهی به حجره‌ای مربع گشوده می‌شود. مجموعه هر یک از غرفه ها و حجره‌ها به مثابه یک سوئیت اقامتی برای مسافر کاربرد داشته است. در هر گوشه کاروانسرا یک سکوی مرتفع محصور در میان چهار پایه آجری تعبیه گردیده که به عنوان «بارانداز» کاربری داشته است. بر دو سوی باراندازها و در مجاورت اضلاع چهارگانه رباط، سالن‌های دراز با کاربری «مالبند» یا «اسطبل» با «اخیه‌ها» (قطعه چوب یا استخوانی که جهت بستن احشام در درون حفره‌ای بر دیوار تعبیه می‌کردند) و غرفه‌هایی جهت اسکان «خرکچی‌ها» (متصدی و مراقب احشام) ساخته شده است.
ظاهرا ایوان مقابل ایوان ورودی حکم «شاه‌نشین» رباط داشته زیرا آن ایوان به یک فضای چهار ضلعی نسبتا مجلل منتهی می‌شود.
کاروانسرای مزینان در ۲۵ شهریور ۱۳۶۳ به شماره ۱۶۴۶ در فهرست آثار ملی ایران و در تاریخ ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در فهرست یونسکو (میراث جهانی) ثبت شده است.
انتهای پیام/
نظر شما