به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم، نشست تخصصی «مدیریت بحران و تاب‌آوری بناهای تاریخی با تأکید بر کاروانسراهای ثبت جهانی»عصر دوشنبه ۳ اردیبهشت ۱۴۰۳ در در کاروانسرای دِیرِ گَچین قم برگزار شد.
در حاشیه این نشست با حضور حجت‌الاسلام سید اسماعیل حسینی مقدم سرپرست معاونت اجتماعی، فرهنگی و زیارت استانداری قم و تعدادی از مدیران کشوری و استان قم از پوستر ثبت جهانی کاروانسرای دیر گچین استان قم نیز رونمایی شد.
کاروانسرای دیر گچین قم سند گران‌سنگی است
حجت‌الاسلام سید اسماعیل حسینی مقدم در نشست تخصصی «مدیریت بحران و تاب‌آوری بناهای تاریخی با تأکید بر کاروانسراهای ثبت جهانی» در کاروانسرای دِیرِ گَچین قم، با اشاره به حفاظت از مواریث تاریخی گفت: به همان اندازه‌ای که میراث ما گرانبهاست، حفاظت از مواریث تاریخی‌مان نیز گرانبهاست و بسیار خرسند هستیم که این جلسه در یک روز جهانی آن هم همراه با ثبت این اثر به عنوان یک میراث گرانبهای جهانی بسیار با اهمیت است.
سرپرست معاونت اجتماعی، فرهنگی و زیارت استانداری قم افزود: ملتی بزرگ و بزرگ‌زاده‌ایم، اگر از اول تا آخر کشور آمریکا را شخم بزنیم، یک مورد مثل کاروانسرای دیر گچین پیدا نمی‌کنید، آن‌ها با این همه ادعایی که دارند، یک اثر میراثی ندارند؛ چنان چه همین کاروانسرای دیر گچین بیش از ۲۴۰۰ سال از ساخت آن می‌گذرد.
او با اشاره به قدمت بسیار زیاد آثار گوناگون میراث‌فرهنگی ایران گفت: ملت ایران، ملتی بزرگ است؛ چنان چه می‌بینید، آجری که ۲ هزار سال به عنوان یک اثر صنعتی‌هنری پیشرفته که با زندگی مردم زندگی کرده، سختی، تلخی و شیرینی، جنگ، زلزله و همه حادثه را تجربه کرده است و امروز همچون یک کوه، یک صخره محکم و یک دژ مقاوم دارد، به عنوان اثر جهانی میراث گواهی می‌دهد.
حجت‌الاسلام حسینی مقدم گفت: به خودمان افتخار می‌کنیم که به برکت اسلام و بعد به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی؛ آن دیرینه و پیشینه درخشان؛ همه در خدمت ارزش‌های متعالی انسانی، اسلامی، معرفتی و معنوی قرار گرفته، لذا اسلام و سپس جمهوری اسلامی ما را کامل کرده است.
سرپرست معاونت اجتماعی، فرهنگی و زیارت استانداری قم افزود: امروز به جایی رسیدیم که دنیا را متحیر کرده‌ایم، هر چند این جلسه میراثی و فرهنگی است؛ ولی سیاسی هم بوده و امروز با افتخار این ملت بزرگ و بزرگ‌زاده به برکت نظام مقدس جمهوری اسلامی، بازوی استکبار و مچ استکبار جهانی را در یک زورآزمایی نفس‌گیری که با همه عده و عده‌اش به میدان آمده‌اند، خوابانده است.
او گفت: ملت بزرگی هستیم؛ به ایرانی بودن، به مسلمان بودن، به شیعه بودن، به خادم اهل‌بیت(ع) بودن، به نظام اسلامی‌مان، به ولی امرمان، به امام‌مان، به شهیدان‌مان و به سربازان‌مان در همه عرصه‌ها افتخار می‌کنیم و ان‌شاءالله این پرچم با افتخار به دست با کفایت رهبر معظم انقلاب تقدیم قطب عالم امکان حضرت بقیه‌الله الاعظم(عج) بشود.
حجت‌الاسلام حسینی مقدم همچنین با اشاره به عملیلت غرورآفرین وعده صادق در روز ۲۶ فروردین سال جاری، آن روز را یوم‌الله خواند و ملت ایران را ملتی بزرگ دانست.
سرپرست معاونت اجتماعی، فرهنگی و زیارت استانداری قم در این زمینه خاطرنشان کرد: امروز این ملت بزرگ و بزرگ‌زاده به برکت نظام جمهوری اسلامی و تربیت فرزندانی از نسل سردار قاسم سلیمانی توانست در یک زورآزمایی موازنه استکبار را بر هم بزند.
تاب‌آوری اجتماعی را در میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی رقم بزنیم
علیرضا جلالزایی در این نشست تخصصی با اشاره به ثبت اثر تاریخی در حوزه میراث‌فرهنگی گفت: یکی از آثار مهم تاریخی کاروانسرای دیر گچین بوده است که توانست، یک اتفاق بزرگ را در نشست یونسکو رقم بزند و این درایت مسئولان بود که توانستند، این اثر را ثبت جهانی کنند.
مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایران افزود: ثبت این اثر دو عنوان بزرگ تاب‌آوری اجتماعی و بحران‌های طبیعی است که امروز آن را یدک می‌کشیم؛ چرا که تاب‌آوری اجتماعی برگرفته از تاب‌آوری‌هایی است که در دستگاه‌های گوناگون بنا بر وظیفه‌ای که به آن‌ها محول می‌شود، در واقع می‌تواند برون‌داد داشته باشد.
او خاطرنشان کرد: تاب‌آوری میراث‌فرهنگی در بحث کاروانسراها همین است که بتوانیم با استحکام‌بخشی، مرمت و احیاء، نوسازی، بهسازی، زنده‌سازی، بازسازی و عوامل دیگری ظرفیت‌سازی کنیم.
جلالزایی گفت: یک اصلی به نام اصل خودترمیمی وجود دارد؛ یعنی می‌توانیم افراد دغدغه‌مند را در امور داخلی مربوط به حفظ و نگهداری بناهای تاریخی مشارکت بدهیم؛ اما قانومند، ضابطه‌مند و توسعه‌گرایی که میراث‌فرهنگی حاکم می‌کند، بر کسانی که ناظر و پیمانکار هستند.
مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایران اظهار کرد: بنابراین تاب‌آوری اجتماعی که برای بناهای تاریخی استفاده می‌کنیم، می‌تواند نگاه مسئولان امر را مضاعف و دوچندان نسبت به نوسازی، زنده‌سازی و حتی مرمت و احیای آن‌ها برانگیخته کند.
او تصریح کرد: مسئولان کمک کنند تا بتوانیم تاب‌آوری اجتماعی را در میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی رقم بزنیم.
جلالزایی بیان کرد: میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سه ضلع کاملا معین و مشخص یک مثلث هستند که رفت و برگشتی، با یکدیگر تعامل دارند و هیج کدام بر دیگری تقدم ندارند و می‌توانیم این تاب‌آوری اجتماعی و بحران طبیعی را در این مثلث بر اساس نگاهی که خودمان داریم و مدیریتی که انجام می‌دهیم، به بهترین شکل ممکن مدیریت کنیم.
مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایران خاطرنشان کرد: صنایع‌دستی به عنوان یکی از پیشران‌های اقتصادی می‌تواند هم بر جامعه مدنی و هم بر اشتغال تأثیرگذار باشد.
قم ظرفیت‌های غنی میراثی زیادی دارد
علیرضا ارجمندی در این نشست گفت: خوشبختانه استان قم ظرفیت‌های غنی میراثی زیادی در خودش جای داده است. متأسفانه آن جور که باید و شاید از میراث‌فرهنگی نه قدرشناسی می‌شود و نه اهتمام لازم هست؛ از این‌رو ضرورت دارد که همه در ارتقای آن کوشش کنیم.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم عنوان کرد: آثار میراثی استان که خیلی‌ها هم پراکنده است و بحث بافت تاریخی که در شهر قم هست، برای بهره‌برداری بخش خصوصی در حال آماده شدن است.
او افزود: وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی رویکرد بسیار خوبی برای حفظ این بناها، برای خدمات‌رسانی، احیاء و تأثیرگذاری بر فرهنگ و احیای هویت پیشینی، میراثی، ایرانی و اسلامی ما دارد و قرار است، این بناها را در اختیار بخش خصوصی با ضوابط و مقررات قرار بدهد.
ارجمندی خاطرنشان کرد: به دنبال این هستیم، حداقل ۱۵ کاروانسرا و اثر تاریخی را به زودی با همکاری و حمایت صندوق حفظ احیاء فراخوان داده و در اختیار بخش خصوصی بگذاریم.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم با بیان این که حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) نگین شهر قم است، تصریح کرد: استان قم علاوه بر گردشگری زیارت، ظرفیت‌های میراثی بسیار خوبی دارد.
او اظهار کرد: کل آثار میراثی که تا سال ۱۴۰۲ شناسایی شده، ۵۷۴ اثر بوده است که میراث‌غیرمنقول ۳۸۳، میراث‌منقول ۷۴، میراث‌ناملموس ۵۹ و میراث‌طبیعی ۳۱ مورد بوده است.
ارجمندی گفت: در سال ۱۴۰۲ تعداد پرونده‌هایی که برای ثبت میراث‌غیرمنقول آماده شده ۱۲ عدد بوده که پنج پرونده از این تعداد ثبت شده و هفت پرونده مانده است که به تدریج مطرح می‌شود و ان‌شاءالله ثبت خواهند شد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم ادامه داد: همچنین کل تعداد پرونده‌هایی که در میراث‌منقول آماده و به وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی برای ثبت ارائه شده، ۱۸ مورد بوده که ۱۵ مورد آن ثبت شده است.
او با تأکید بر ضرورت معرفی آثار میراثی استان قم به عموم مردم افزود: تعداد پرونده‌هایِ آماده شده در میراث‌طبیعی در سال ۱۴۰۲، نیز شش مورد بوده که پنج مورد آن از جمله تالاب مُره ثبت شده و در حوزه میراث‌ناملموس نیز چهار پرونده تشکیل شده که دو مورد آن در سال قبل به ثبت رسیده است.
ارجمندی خاطرنشان کرد: در سال گذشته کاروانسرای دیر گچین به عنوان نخستین اثر جهانی استان قم به ثبت رسید.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم گفت: بر اساس کاوش‌هایی که در استان قم صورت گرفته است، شهر قم قدمت هفت هزار ساله دارد که شواهد موجود در تپه قلی‌درویش نشان می‌دهد که قم یک شهر بزرگ تاریخی است.
او کوه نمک، کوه دوبرادران، درخت سروآفرین با قدمت ۱۲۰۰ سال و درخت آمِره با قدمت ۸۰۰ سال را از دیگر آثار میراثی این استان برشمرد.
ارجمندی بیان کرد: درخصوص میراث‌ناملموس نیز ۵۹ عنصر ثبت‌شده مانند مهارتهای شالی‌بافی و چوب‌بازی و نحوه پخت آبگوشت بُزباش داریم که پنج عنصرش مربوط به ایل کَلَه‌کوه است.
دیر گچین بنایی تاریخی با قدمتی بیش از ۲ هزار سال در قم
امیدعلی صادقی در این نشست تخصصی با اشاره به تاریخ و پیشینه ساخت این بنا افزود: کاروانسرای دیر گچین که با نام‌های مختلفی از جمله قلعه دی و دیر جَسین از آن نام برده می‌شود، بنایی شبیه به قلعه است که در زمان ساسانیان ساخته شده است.
این کارشناس میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گفت: نخستین کاربری این بنا حدود ۲ هزار و ۴۶۰ سال پیش در زمان ساسانیان بوده که تا ارتفاع یک متر ساخته شده است و سپس در دوره سلجوقیان که قسمتی از آن تخریب شده بود، مورد بازسازی قرار می‌گیرد.
او ادامه داد: هزار سال پیش در دوره سلجوقیان برای این که تفاوت ترمیم و ساخت بنا با دوره ساسانیان که از آجرهایی با ابعاد ۴۴*۴۴ استفاده می‌شده، از ابعاد آجرهای ۴۰*۴۰ برای مرمت بنا استفاده شده است تا تفاوت تاریخی آن مشخص باشد.
صادقی اظهار کرد: طی کاوش‌های صورت گرفته یک سر اسکلت آدم در این مکان پیدا شده که متعلق به یکی از پیش قراولان مغول بوده که قصد حمله داشته و این دژ جایی بوده که جلوی این حمله را گرفته است.
کارشناس میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با بیان این که این بنا تا دوره سلجوقیان حالت دژ داشته است، خاطرنشان کرد: پس از دوره سلجوقیان که راه‌های ارتباطی ایجاد شدند، این مکان کم‌کم به کاروانسرا تبدیل می‌شود.
او یادآور شد: در دوره صفویه این بنا تا ارتفاع سه متر که مربوط به دوره ساسانیان و سلجوقیان بوده است، به کاروانسرا تبدیل می‌شود.
صادقی افزود: در زمان صفویه تصمیمی گرفته می‌شود که ۹۹۹ کاروانسرا در ایران ساخته شود ودر پی این تصمیم برخی از آن‌ها از پایه ایجاد، بعضی بناها تبدیل به کاروانسرا و تعدادی دیگر نیز با ترمیم و بازسازی به کاربری کاروانسرا تبدیل میشوند.
کارشناس میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اضافه کرد: یکی از همین بناهای ساخته شده کاروانسرای دیر گچین استان قم است که در زمان حمله اَعراب به نام دیر جَسین نیز شناخته می‌شده است.
او گفت: بعد از حمله اعراب با آمدن ماشین و ایجاد جاده، کاربری این مکان تغییر کرد و به محل نگهداری گوسفندان تبدیل شده و به مرور زمان کاربری آن تغییر کرده بود.
صادقی با اشاره به نامگذاری این بنا گفت: علت نامگذاری این بنا با عنوان «دِیر» که محل اقامت بوده است و عده‌ای برای انجام اقدامات مهم به این مکان می‌آمدند، از جمله رازی که تعدادی از کتاب‌های خود را در این مکان نوشته است و نام «گَچین» به دلیل این است که ملات اصلی ساخت بنا از گچ بوده، چنان چه دو تا سه پایه و برخی تزیینات این مکان از گچ ساخته شده است.
ضرورت تأمین منابع مالی مورد نیاز برای حفاظت از آثار میراثی
اکبر حاجی‌ابراهیم‌زرگر عضو هیأت علمی و استاد دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی تهران نیز در این نشست تخصصی گفت: قدیمی‌ترین یعنی نخستین کتابی که در ارتباط با مسأله سوانح و میراث‌فرهنگی منتشر شده، کتاب «بین دو زمین لزره» است.
او گفت: یک موضوعی که ما در ارتباط با میراث تمام سال‌های گذشته مبتلا بودیم و طبیعتا جاهای دیگر دنیا هم شاید همین طور است، آن چه که به عنوان سرمایه میراث در اختیار است، با آن چه که امکاناتی که از طریق دولت می‌تواند سرمایه‌گذاری برای حفاظت از این‌ها بشود، تناسبی ندارد.
این کارشناس پیشکسوت میراث‌فرهنگی، بر ضرورت تأمین منابع مالی مورد نیاز برای حفاظت از آثار میراثی تأکید کرد.
این نشست با همکاری اداره‌کل پایگاه‌های میراث‌ملی و جهانی معاونت میراث‌فرهنگی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم برگزار شد.
این برنامه با حضور علیرضا جلالزایی مدیر پایگاه میراث جهانی کاروانسراهای ایران، اکبر حاجی‌ابراهیم‌زرگر پیشکسوت میراث‌فرهنگی و استاد دانشگاه، علیرضا ارجمندی مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قم و معاونان و کارشناسان این اداره‌کل، تعدادی از مسئولان استان و فعالان حوزه میراث‌فرهنگی برگزار شد.
۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض (پایتخت عربستان سعودی) ترتیب یافته بود، پرونده «کاروانسرای ایرانی» به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران ثبت جهانی شد. در این پرونده ۵۴ کاروانسرای ایران از جمله کاروانسرای دیر گچین استان قم ثبت شده‌اند.
دِیرِ گچین کاروانسرایی در ایران است که بر سر راه جاده تاریخی ری به قم در مرکز پارک ملی کویر قرار دارد. این کاروانسرا یکی از بزرگ‌ترین کاروانسراهای کشور است و ویژگی‌های منحصر به فرد این اثر باعث شده است، آن را «مادر کاروانسراهای ایران» بنامند. دیر گچین در بخش مرکزی شهرستان قم، ۸۰ کیلومتری شمال شرقی شهر قم (کیلومتر ۶۸ آزادراه قم ـ گرمسار) و ۳۵ کیلومتری جنوب غربی ورامین (استان تهران) واقع شده است.
این بنا را به دلیل داشتنِ گنبدی از جنس گچ و مَلات گچ که در ساخت آن به کار رفته است، دیر گچین نامیده‌اند؛ اما اکنون چنین گنبدی در بنا وجود ندارد. بنای کاروانسرا مربوط به دوره ساسانی است و آن را در دوران سلجوقیان، صفویان و قاجاریان مرمت و بازسازی کرده‌اند.
شکل کنونی آن متعلق به دوره صفویه است. این کاروانسرا در راه باستانی ری به اصفهان مشهور به «راهِ دِیر» قرار دارد، در پی تغییر جاده تهران به قم از راهِ دیر به مسیر حسن‌آباد در زمان امین‌السلطان، دیر گچین متروکه شد و افراد محلی از آن برای نگهداری دام استفاده بردند.
این کاروانسرا با بیش از ۲ هزار سال قدمت، یکم مهر سال ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۴۰۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
۱۸ آوریل (۳۰ فروردین) از سوی شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) به عنوان «روز جهانی بناها و محوطه های تاریخی» نامیده شده است.
استان قم دارای سه شهرستان قم، جعفرآباد و کَهَک؛ ۶ شهر قم، جعفریه، کهک، سَلَفچِگان، دستجِرد و قنوات؛ هفت بخش، ۱۳ دهستان و ۲۵۳ روستا است.
انتهای پیام/
نظر شما