در شهرهای جنوبی استان سیستان و بلوچستان در منطقه سرحد و مکران علاوه بر شیعیان، بسیاری از برادران و خواهران اهل‌سنت نیز با حفظ حرمت ماه محرم و ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان حسین بن علی (ع) در آیین‌های ویژه شرکت می‌کنند.
استان سیستان و بلوچستان گرچه از لحاظ وجود امام‌زادگان یا معصومین بی‌بهره است اما به واسطه ارادت قلبی و علاقه شدید مردم این خطه اعم از بلوچ و سیستانی به نبی مکرم اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع)، بقعه‌ها و اماکن متبرکه بی‌شماری را در خود جای داده است که یا به واسطه مدفون بودن سادات جلیل‌القدری مانند سیدباقر (ره) در زابل و یا اشخاص مهم و محترمی مانند سید غلامرسول در چابهار از اهمیت و احترام بالایی برخوردار شده است. در مجموع افزون بر ۷۰ بقعه، نظرگاه و قدمگاه و آرامگاه در این استان وجود دارد که مردم از شهرها و روستاهای مختلف به این مکان‌ها مراجعه می‌کنند.
مردم اهل سنت استان در احترام به ماه محرم و ایام شهادت امام حسین (ع) همانند شیعیان از برگزاری مراسم ازدواج و جشن‌های شادی خودداری می‌کنند.
در شهرهای جنوبی سیستان و بلوچستان علاوه بر شیعیان، بسیاری از برادران و خواهران اهل تسنن نیز با حفظ حرمت ماه محرم و ایام سوگواری سرور و سالار شهیدان حسین بن علی (ع) در آیین‌های ویژه شرکت می‌کنند. مردم اهل سنت این استان در احترام به ماه محرم و ایام شهادت حضرت حسین (ع) همانند شیعیان از برگزاری مراسم ازدواج و جشن‌های شادی خودداری می‌کنند.
در شهرستان ایرانشهر و شهر بزمان شیعیان بلوچ رسومات خاص خود را دارند با آغاز اولین روز از ماه محرم امامان جمعه، پیش‌نمازان مساجد و ملایان با سخنرانی در مساجد و محافل مذهبی، مردم را از اهمیت این ماه آگاه می‌کنند و با روایت احادیث مختلف سعی می‌کنند مظلومیت امام حسین (ع) و نقش وی در اسلام و همچنین عظمت این ماه پر برکت را به نمازگزاران منتقل کنند.
اکثر مردمان بلوچستان و برادران و خواهران اهل تسنن روزهای تاسوعا و عاشورا روزه می‌گیرند، آن‌ها بر این باورند که گرفتن روزه در این ایام اجر و ثواب بسیاری دارد.
البته کمک به فقرا در همه ایام سال توصیه شده و رواج دارد اما در روز عاشورا با عنایت به فضیلت‌های الهی آن، مردم به فقرا بیشتر کمک می‌کنند. پخت غذاهای محلی از قبیل حلوا، خورشت و برنج و همچنین پخش شیر و خرما میان خانواده‌های کم درآمد از دیگر آیین‌های روزهای تاسوعا و عاشورا در نقاط مختلف بلوچستان است. مردم بلوچ برای تمامی ماه‌های قمری رسوم و آئین خاصی دارند. مردم بلوچ در این ماه ساعات بیشتری را به عبادت اختصاص می‌دهند و اعتقاد دارند در این ماه درهای توبه باز است.
خرج امام
یکی از این رسوم قابل توجه که از گذشته‌های بسیار دور در دلگان که مردم آن از دوست‌داران مکتب اهل بیت عصمت و طهارت (ع) هستند، رواج داشته «خرج امام» است. از گذشته‌های بسیار دور مردم این منطقه در شب‌های دهه اول محرم با دورهم نشینی به عزاداری حضرت سیدالشهدا (ع) می‌پرداختند؛ به این صورت که بانی مجلس که عموما از افراد ریش‌سفید و یا معتمد روستا است مردم را قبل از نماز مغرب و عشا جهت عزاداری حضرت امام حسین (ع) به منزل خود دعوت می‌کرد. و علاوه‌بر خرج دادن وپخش نذورات مراسم روضه‌خوانی و نوحه‌خوانی با حضور اهل سنت و تشیع برگزار می‌شده است.
مردم اهل تسنن با آغاز ماه محرم خود را در سوگ سرور و سالار شهیدان سهیم دانسته و با اجرای برنامه‌های وعظ و سخنرانی در محافل مذهبی به استقبال از این ماه می‌روند.
در بلوچستان، در ایام ماه محرم، اکثر کسانی که از وضعیت اقتصادی بهتری برخوردار هستند با دادن خیرات و صدقه به فقرا و یتیمان و با ذبح بز و گوسفند و پخش آن در میان خانواده‌های کم‌درآمد و بی‌بضاعت از ثواب این ماه بهره می‌جویند.
دعوت به تأمل و وحدت، یکی از حرکات جالب در میان مردم بلوچستان و اهل تسنن است که در این ایام تأمل خود را با برادران شیعه مذهب، بیشتر می‌کنند و مولوی‌ها و ملایان مساجد مردم را دعوت به تامل وحدت می‌کنند و با دیدن یکدیگر، این ایام را به هم تسلیت می‌گویند.
یکی از آیین‌های خاص مناطق شیعه‌نشین در بلوچستان که طی سال‌های اخیر رواج یافته اجرای آیینی موسوم به «مقتل‌خوانی» بعد از نماز ظهر عاشوراست.
عزاداری در روزهای ابتدایی ماه داخل حسینیه‌ها و مساجد محل انجام می‌شود اما از روزهای چهارم به بعد حسینیه‌ها و تکایا برای اعلام تسلیت به سایر هیئت‌ها در صفوف منظم به خیابان‌ها آمده و به سایر مساجد رفته و در مراسمات عزاداری آن‌ها شرکت می‌کنند.
مقایسه آیین‌های محرم در گذشته و حال
آیین‌های محرم به گواه تاریخ از گذشته‌های دور تاکنون میان مسلمانان به ویژه شیعیان با شکوه و جلوه خاصی برگزار شده است. گرچه اصل و اساس برپایی آیین‌های محرم، عزاداری برای سرور و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین (ع)، اهل بیت و یاران با وفایش و زنده نگه‌داشتن ارزش‌های والای قیام عاشورا است اما با توجه به تغییر شرایط جامعه در طول قرن‌ها و سال‌ها تغییرات و تفاوت‌هایی در نحوه انجام مراسم ویژه ماه محرم در برخی نقاط ایجاد شده است.
برخی آیین‌های سنتی ماه محرم در سایه این تغییر و تحولات دگرگون شده، برخی از گردونه مراسم ماه محرم به کلی خارج و منسوخ و برخی نوآوری‌ها نیز به ویژه طی سال‌های اخیر در مراسمات ماه محرم به وجود آمده است. با این حال بهره‌گیری از سنت‌های محلی و بومی ویژه محرم در سیستان و بلوچستان هنوز در بیشتر نقاط این استان پابرجا است و مردم نیز عزاداری به سبک و سیاق پدران‌شان را مطالبه می‌کنند. تاریخ به خوبی گواه ارادت ویژه مردمان خطه سیستان و بلوچستان به اهل‌بیت (ع) را می‌دهد که در هر شرایطی برای حفظ آرمان‌ها و توسعه تفکر اهل بیت عصمت و طهارت (ع) تلاش کرده‌اند.
بهره‌گیری از سنت‌های محلی و بومی ویژه محرم هنوز در بیشتر نقاط این استان پابرجا بوده و بررسی‌ها نشان می‌دهد که آنان در هر شرایطی برای حفظ آرمان‌ها و توسعه تفکر اهل‌بیت عصمت و طهارت (ع) تلاش کرده‌اند.
* گزارش از محمدعلی ابراهیمی، کارشناس و پژوهشگر اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان
انتهای پیام/
